Kapituła Wiślicka
| Kapituła Wiślicka |
 |
 |
 |
| Wpisany przez Administrator | |
| czwartek, 21 października 2021 00:00 | |
Kapituła Kolegiacka przy Bazylice w Wiślicy
Dziekan Kapituły:
Scholastyk: ks. Jan Staworzyński, 2017
Kustosz:
Kanonicy Gremialni: ks. Marian Fatyga, 2011
Kanonicy Honorowi Kapituły Kolegiackiej: ks. Krzysztof Balcer, 2017 Kanonicy Seniorzy: *** Kapituła Wiślicka posiada konto, na które Kanonicy mogą przekazywać ofiary na potrzeby Kapituły. BS Busko Zdrój o/Wiślica. Nr:11 8480 0004 2002 0060 0789 0002 *** INFORMACJE HISTORYCZNE Kolegiata wiślicka powstała w okresie rozbicia dzielnicowego i można ją zaliczyć do fundacji monarszych w stolicach księstw dzielnicowych. Wówczas nastąpił rozkwit fundacji kanonickich na ziemiach polskich, a nowe wspólnoty osadzone w centrach administracyjno-gospodarczych realizowały politykę władców. Kolegiata wiślicka powstała w drugiej połowie XII wieku i podobnie, jak sandomierska, opatowska i św. Floriana w Krakowie związana była z osobą Kazimierza Sprawiedliwego, który dokonał reorganizacji miejscowego środowiska kanonickiego (1166-1177?) i powiększenia o nowe prebendy, choć początki obecności kanoników w Wiślicy wiązały się zapewne już z Henrykiem Sandomierskim (1146-1166). Kolegium to zajmowało się przede wszystkim sprawowaniem kultu na użytek władcy i jego dworu, stąd obecność wśród reliktów architektonicznych empory zachodniej i krypty grzebalnej z tzw. płytą orantów. Początkowo wspólnota składała się z prepozyta i czterech kanoników, z czasem podzielono majątek wspólny na kilka prebend (kantorię, scholasterię i kustodię), co mogło być zasługą Kazimierza Sprawiedliwego, a prepozyt otrzymał uprawnienia archidiakońskie na terenie okręgu wiślickiego (prepozytury wiślickiej). Ta reforma zgromadzenia kanonickiego musiała odbyć się za zgodą biskupa krakowskiego Gedki, który z czasem otrzymał od księcia prawo patronatu nad miejscową kapitułą. W XIII wieku wzniesiono nowy - większy kościół kolegiacki, lepiej odpowiadający prestiżowi zasiadających w stallach kanoników. Warto pamiętać, że aż po czasy wczesnowożytne kolegiata wiślicka zawsze wymieniana była na trzecim miejscu wśród wszystkich kapituł diecezji krakowskiej: po katedralnej i kolegiackiej sandomierskiej! Warto wspomnieć, że w roku 1819 zarówno Kolegiata jak i Kapituła została skasowana. Pisze o tym fakcie kapelan Biskupa ks. Franciszek Sonik. Opisując wizytację Biskupa Augustyna Łosińskiego w Wiślicy w dniu 2 czerwca 1913 roku, przypomina dwie poprzednie wizytacje: pierwszą z roku 1812 oraz drugą z roku 1886. Oto fragment kroniki Kapituły Wiślickiej: "(...) Niestety! czasy się zmieniły. 17 kwietnia 1819 roku na mocy specjalnej delegacyi papieskiej przez Prymasa Warszawskiego ks. Franciszka Malczewskiego zostało skasowanych wiele klasztorów i kolegiat. Między niemi i kolegiata Wiślicka. Z dawnej wielkości Kolegiaty pozostały tylko wspomnienia i wspaniała świątynia (...)" Mimo to odbywały się spotkania i posiedzenia kanoników, których opis znajduje się w Aktach kapituły w tomie od 1744 roku, nazywane najczęściej określeniem Kapituła Generalna albo czasem jako Kapituła Parcjalna. Zaś pod datą 1844 można przeczytać następująca krótką notatkę. "Ostatni członek dawnej w roku 1818 zniesionej kapituły Wiślickiej prałat archidiakon ks. Wincenty Gajewski, pleban z parafii Jurków zmarł w głębokiej starości d. 5 stycznia 1844 r." Trzeba było czekać 105 lat, aby po odbudowie ze zniszczeń wojennych z 1915 roku i dzięki staraniom bp. Augustyna Łosińskiego, pp. Pius XI dnia 10 kwietnia 1924 roku przywrócił kościołowi w Wiślicy, zaszczytny tytuł Kolegiaty. Zaś Biskup Augustyn Łosiński zamianuje przy niej nowych kanoników, których instalacja odbyła się 8 września 1924 roku. Biskup mianował wtedy 10 kanoników gremialnych oraz jednego kanonika honorowego, który został ks. Antoni Otrembski, proboszcz w Busku. W uroczystości odpustowej i przywróceniu Kapituły, uczestniczyło 46 kapłanów, przedstawiciele władz cywilnych i wojskowych oraz tysiące ludzi, którzy przybyli na wozach oraz w pieszych pielgrzymkach.
Prepozyci wiśliccy zajmowali najwyższe miejsce w hierarchii kapitulnej, ich obowiązkiem były troska o zarząd majątkiem kapitulnym, przewodniczenie obradom kapituły, mieli obowiązek bronić wszelkich praw i przywilejów kapituły. Wielu z nich było równocześnie kanonikami kapituły katedralnej w Krakowie. Zachowało się sporo informacji dotyczących kapituły wiślickiej w średniowieczu, jednak nie tyle, aby można było zestawić pełną listę prepozytów wiślickich dla okresu do końca XV w. Mikołaj 1214-1219 Justyn 1222-1229 Pełka z Kościelca 1239 Jakub Weksa ze Skaryszewa 1249-1264 Gerard Gallicus 1266 Wacław 1274 Jakub 1289 Reinbold z Krakowa 1304 Mikołaj 1306-1309 Franciszek z Krakowa 1320-1328(?) Naszan z Ostrowiec 1328-1350 Mikołaj z Młynów 1350-1359 Świesław ze Świeszkowic 1359-1374(?) Dziersław z Przezwodów 1374-1375 Świętosław przed 1389 Paweł 1389 Zbigniew z Sienna 1399-1427(?) Dziersław z Oleśnicy 1427-1467(?) ** Kantor (prymiceriusz) - był zobowiązany do należytej oprawy uroczystości kościelnych, intonował antyfony, śpiewał godziny kanoniczne, opiekował się chórem. Pierwszego kantora wiślickiego spotykamy przed 1232 rokiem. W spisach dziesięciny papieskiej z XIV wieku zajmował trzecie miejsce w kapitule wiślickiej, podobnie w statutach kapituły, zaś u Jana Długosza w Liber beneficiorum wystąpił na drugim miejscu. Pełka z Kwiliny przed 1232 Lasota 1249-1250 Dzierżykraj 1249-1250 Wacław 1253 Lasota 1311-1317 Piotr z Opatowa 1330-1337 Mikołaj 1339 Bertold 1345-1346 Piotr 1350-1351 Bodzęta 1358 Piotr z Pępic 1364-1380 Sieciej z Chmielnika 1383-1403 Wojciech 1406-1411 Piotr Wolfram 1414-1418 Jakub 1419-1427 Ninogniew 1428-1432 Piotr Cieśla 1436-1442 Jan Długosz 1442-1444 Piotr Cieśla 1444-1460 ** Scholastyk początkowo zajmował się przede wszystkim prowadzeniem szkoły przy kolegiacie. Z czasem odszedł od nauczania, a jego obowiązki w szkole przejął wikariusz, nazywany wice-scholastyk. W miarę upływu czasu on także przestał uczyć, a funkcję tą przejął rektor szkoły, opłacany prze scholastyka. Scholastyk zajmował drugie miejsce w kapitule w XIV-wiecznych spisach dziesięciny papieskiej. W statutach kapituły z lat 1442 i 1443 występuje na czwartym miejscu. Mikołaj 1266 Kerstanus 1291 Zdzisław 1303-1309 Aleksander 1325-1339 Piotr 1345-1351 Bodzęta z Kosowic 1359-1364 Spytek z Rogienic 1374-1375 Jan z Kociny przed 1395 Mikołaj 1395 Marcin z Gniewkowa 1400 Mikołaj Rymarz 1418-1419 Stanisław Stano 1418-1419 Andrzej z Krakowa 1437-1445 Piotr z Fałkowa 1445-1447 Mikołaj z Sienna 1447-1450 ** Kustosz był prałatem, który w największym stopniu związany był z obowiązkiem dbałości o budynek świątyni, miał dbać o wszelkie paramenty liturgiczne i jej wyposażenie, w tym o księgozbiór i archiwum kościelne. To dlatego Jan Długosz, jako kustosz wiślicki spisał wszystkie przywileje i dokumenty kolegiaty w kopiarzu, którego późniejszy odpis, z początku XVII w. znajduje się obecnie w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach. Znany jest w literaturze, jako Kopiarz Chotelskiego lub Kopiarz Wiślicki. W spisach dziesięciny papieskiej z XIV w. była to czwarta prałatura, w statutach kapituły wiślickiej z lat 1442 i 1443 druga, w czasach Długosza czwarta. Mikołaj 1320-1327 Pełka ze Stróżysk 1331-1350 Jan 1358 Zawisza z Lścina 1362-1374 Piotr Flandrini, kardynał 1373 (1374) Sięgniew z Przezwodów 1400-1435(?) Klemens z Nawojowej 1435 Paweł z Sienna lub Oleśnicy 1437-1439 Jakub z Sienna lub Oleśnicy 1441-1443 Jan Długosz 1444-1468, 1471-1473-1479 *** Informacje opracował dr Piotr Kardyś, na podstawie następującej bibliografii: Zachorowski Stanisław, Rozwój i ustrój kapituł w średniowieczu, Kraków 191
Lalik Tadeusz, Początki kapituły wiślickiej na tle kształtowania się kolegiat polskich XII wieku, [w:] Odkrycia w Wiślicy, red. Z. Budkowa i in., Warszawa 1963, s. 147-191
Szymański Janusz, Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku, Lublin 1995
Wroniszewski Jan, Prałaci kolegiaty wiślickiej w XIV wieku. Pochodzenie i drogi awansu, [w:] Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, red. A. Radzimiński, Toruń 2000, s. 85-99
Poniewozik Leszek, Prałaci i kanonicy wiśliccy w okresie średniowiecza, Lublin 2004 ks. Zygmunt Nocoń, ks. Daniel Olszewski, Początki Kapituły Wiślickiej i jej kulturotwórcza rola, [w:] KPD 3-4, s.185 -194. Wiśniowski Eugeniusz, Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965 Długosz Jan, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 1, wyd. A. Przeździecki Kraków 1863, s. 403-435 Bilska-Ciećwierz Magdalena, Powstanie i organizacja kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu, Kraków 2007
|
|
| Poprawiony: czwartek, 21 października 2021 18:20 |